Het belang van een goede mondhygiëne voor een gezond gebit wordt ons al vroeg aangeleerd. Tanden poetsen met behulp van allerlei soorten borstels en pasta’s, flossen, tanden stoken, mondspoelingen gorgelen en zelfs kauwgom kauwen om je gebit te verzorgen.. de keuze is reuze! Maar welke voeding en gewoonten zijn daarnaast belangrijk om zo lang mogelijk je stralende lach te behouden?

Tandontwikkeling

Het melkgebit van een mens wordt al gevormd in de 4e maand van de zwangerschap. Vervolgens komt het doorgaans in de eerste 2 levensjaren door bij kinderen, waarna het tot ongeveer 12-jarige leeftijd gewisseld wordt voor het blijvende, volwassen gebit met 32 elementen. De verstandskiezen zijn als laatste aan de beurt om door te breken, als deze aangelegd zijn en er ruimte is in het kaakbeen.

Het woord verstandskiezen komt van ‘dens sapientiae’, oftewel ‘tand van wijsheid’. Deze kiezen komen ten slotte ook pas door vanaf gemiddeld 18 jaar, wanneer men ouder en wijzer wordt geacht. Tegenwoordig worden er steeds meer mensen geboren zonder verstandskiezen, aangezien onze kaken smaller zijn geworden onder invloed van evolutie en veranderingen in ons dieet (hierover later meer). De algemene consensus in tandheelkunde was lange tijd dat verstandskiezen beter tijdig preventief getrokken konden worden. Dit om te voorkomen dat deze flinke kiezen goed wortel schieten en de positie van de andere tanden verdrukken, met mogelijke ontstekingen en een scheef gebit tot gevolg. Tegenwoordig kiezen echter steeds meer tandheelkundigen er vanuit holistisch perspectief voor om verstandskiezen te laten zitten totdat de noodzaak tot extractie zich voordoet, en bij voorkeur na het 21e levensjaar pas over te gaan tot verwijderen zodat het volwassen lichaam de impact van de ingreep goed op kan vangen.

De chelatie theorie

Wanneer men spreekt van de oorzaak van tandbederf, worden over het algemeen een disbalans aan bacteriën of teveel suiker aangewezen. Maar zijn bacteriën en zoetigheid simpelweg de enige boosdoener of gaat dat nog wat dieper?
Reeds in 1920 werd al aangetoond dat een gebrek aan vitamine C en mineralen in voeding ten grondslag liggen aan het ontstaan van cariës. Een alternatieve theorie die onder holistische tandheelkundigen steeds meer volgers krijgt, is de chelatie-theorie. De theorie beschrijft dat het natuurlijke proces waarbij de parotisklier een mineraalrijke vloeistof uitscheidt (die de tanden beschermt) tijdens het kauwen, niet of minder in werking treedt wanneer suikerrijke producten worden geconsumeerd. Integendeel; de hypothalamus geeft bij suikerrijk voedsel de parotisklier een seintje dat het minder van deze vloeistof moet produceren, waardoor de tanden deze minerale bescherming moeten missen.

In aanvulling op dit gemis aan mineralen, geeft het consumeren van suikerrijke producten een korte piek inclusief daling in bloedsuiker. Deze fluctuaties hebben ook invloed op het mineraalgehalte in ons bloed: dat fluctueert mee. Wanneer het lichaam dit signaleert, kan het de balans in bloedsuiker terug trachten te brengen door calcium te betrekken uit de tanden. Hoe vaker er suiker wordt gegeten, hoe vaker de bloedsuiker piekt, hoe meer calcium het gebit verliest. En wanneer de tanden verzwakken door een gebrek aan mineralen, krijgen bacteriën vrij spel.  Niet teveel suikers in je dieet opnemen is dus op meer dan een manier beter voor je tanden. De bacteriën die er zijn, kun je daarnaast uiteraard te lijf gaan door middel van gebitsverzorging.

Oil pulling en andere culturele verschillen in gebitsverzorging

Iedere dag minimaal twee maal tanden poetsen met tandpasta en flossen zitten behoorlijk ingebakken bij de Westerse cultuur, en worden van kinds af aan aangeleerd. Maar wereldwijd zijn er ook allerlei andere methoden te vinden om de tanden in goede conditie te houden.

• In verschillende Afrikaanse en islamitische landen wordt een twijgje van de Salvotora Persika boom uit elkaar geplozen, waarbij de vezelige binnenkant van dit takje over de tanden en tong gewreven wordt. Deze natuurlijke tandenborstel wordt ‘Siwak’ genoemd. Deze twijgjes zijn van nature rijk aan fluoride en geven een frisse adem aan de gebruiker.
• Niet in alle culturen is een witte glimlach even belangrijk als schoonheidsideaal. Nomadische Somali vinden een gezond en wit gebit wel belangrijk, maar bij gebrek aan de bleekmiddelen zoals de Westerse cultuur die kent wrijven deze rondtrekkende stammen hun tanden in met as en houtskool uit de afgekoelde kampvuren.
• Traditionele Chinese geneeskunde beschrijft dat wanneer men tandpijn ervaart, dit een teken is van een disbalans in Qi van de nieren. Deze disbalans wordt bij voorkeur aangepakt met acupunctuur, acupressuur of kruidencompressen. Evengoed wordt het verliezen van tanden als natuurlijk onderdeel van het ouderdomsproces gezien, en is een tandeloze mond geen schande. Integendeel; er wordt geloofd dat een ouder familielid met tanden ongeluk brengt voor de jongere generatie.
• Vanuit India is reeds jaren geleden een gebitsreinigingstechniek overgewaaid naar onze Westerse wereld: oil pulling. Oil pulling is het spoelen van de mond door middel van een koude olie zoals kokos- of sesamolie. Voor zo’n 15 minuten dient de olie door de tanden heen geperst en gezogen te worden en rond te gaan in de mond zodat de olie kan verzepen, waarna deze uitgespuugd wordt. De werkzaamheid van deze techniek uit de Ayurveda wordt toegeschreven aan zekere antimicrobiële eigenschappen van enkele geschikte oliën zoals kokosolie, maar ook aan de mogelijkheid waarmee de tactiek van het spoelen met olie de biofilm van bacteriën kan verwijderen en daarmee ook de ongewenste bacteriën zelf.

Het microbioom van je mond

Onze darmen bevatten het meest omvangrijke en diverse microbioom van ons lichaam, maar het microbioom van onze mondholte is een goede tweede. Zowel als op de harde oppervlakken van de tanden en gehemelte als het zachtere weefsel van tong en slijmvliezen leeft een enorme verscheidenheid aan bacteriën, schimmels, protozoa en virussen waarvan het evenwicht even uniek en persoonlijk is als een vingerafdruk. Naar deze mondflora wordt meestal gerefereerd als oraal microbioom.

Zoals de balans van je darmflora een van de grondbeginselen is voor een normaal functionerend lichaam, geldt dat ook voor de balans van het orale microbioom. Wanneer er een disbalans is, kan dit resulteren in verschillende problemen zoals tandbederf en tandvleesontsteking, maar onderzoek wijst uit dat ook meer systemische ziekten hieruit kunnen voortvloeien zoals diabetes en hart- en vaatziekten. Hiervoor is niet alleen mondhygiëne van belang, maar de stap ervoor verdient meer aandacht als absolute basis: voeding.

Ondanks dat een regelmatig mondhygiëne regime belangrijk is voor een gezond gebit, zijn er ook bepaalde onderzoeksresultaten die een kanttekening plaatsen bij het gebruik van producten die in een frisse adem voorzien. Zo bleek bij een onderzoek waarbij sporters twee uur na een intensieve training gorgelden met mondspoeling of kauwgom kauwden een duidelijk verschil in bloeddruk waargenomen te worden, vergeleken bij een training zonder. Wanneer mondspoeling of kauwgom genomen werd na de training was niet de gebruikelijke daling in bloeddruk na fysieke inspanning te zien, maar een verminderd gedaalde of zelfs licht gestegen systolische bloeddruk. Ook werd een verhoogd nitraat en lactaat gehalte in het speeksel gemeten, wat in verband wordt gebracht met een verhoogde bloeddruk. Toch zonde als je frisse adem na het sporten een deel van de positieve effecten teniet zou doen!

Voed je gebit

Een goede solide basis van regelmatige beweging, slaap, zonlicht op je onbeschermde huid en een uitgebalanceerde voeding zijn het fundament voor een algeheel goed functionerend lichaam. Welke voedingsonderdelen spelen een rol bij een gezond gebit?

• Voldoende water drinken is allereerst belangrijk. Dit bevordert de speekselproductie, en speeksel is onmisbaar voor een goed oraal microbioom en het begin van de spijsvertering.
• Vitamine C draagt bij aan sterke tanden. Dit kun je uit groenten, fruit en orgaanvlees halen, maar zekerheid over voldoende vitamine C in je dieet kun je ook halen uit het suppleren ervan.
• Zo min mogelijk geraffineerde suikers tot je nemen kan een positief effect hebben op de balans van je mondflora, zoals dat ook het geval is bij de darmflora. De ‘goede’ bacteriën prefereren namelijk vezelrijke voeding, terwijl de ‘slechte’ bacteriën floreren op suikerrijke voeding. Tevens worden suikers in de mond omgezet in zuren die tandglazuur aantasten.
• Verschillende wetenschappelijke studies wijzen op de positieve eigenschappen van omega 3 en 6 vetzuren. Een van de conclusies van een dergelijk onderzoek was dat omega 3 mogelijk potentieel heeft om de bloedingsindex (deze zegt iets over de mate van ontsteking bij tandvleesontsteking) te verlagen. Omega 6 vetzuren krijgen we over het algemeen voldoende binnen via onze voeding, voor omega 3 moeten we iets harder ons best doen. Omega 3 vetzuren vind je met name in vette vis, levertraan, algen zoals krill, groene bladgroenten en noten.

Naast de op zichzelf staande eigenschappen van vetzuren, is vet als voedingsstof essentieel voor het vervoer van de vetoplosbare vitaminen A,D,E en K (die op hun beurt weer nodig zijn voor de opname van mineralen in ons lichaam). Het standaard Westerse voedingspatroon is over het algemeen rijker aan koolhydraten en geraffineerde producten, dan aan het vetrijke, onbewerkte voedingspatroon van onze voorouders. Dit viel de Noord-Amerikaanse tandarts Weston A. Price ook op tijdens zijn onderzoek tussen 1920 en 1930 naar het voedingspatroon in relatie tot tandgezondheid van verschillende culturen.

Weston Price

Over de visie op gebitsproblemen en daaruit voortvloeiende andere gezondheidsproblemen van Weston A. Price valt veel te vertellen. Kort samengevat merkte deze tandarts op dat een groot aantal van zijn patiënten al jong aan cariës, scheve tanden en andere gebitsproblematiek leden, en vroeg zich af hoe het kon dat juist de natuurvolkeren die niet het Noord-Amerikaanse voedingspatroon aanhielden waarin bewerkt voedsel de hoofdtoon voert, zulke mooi rechte en sterke tanden hadden. Wanneer deze natuurvolkeren overstapten op het gemoderniseerde bewerkte voedsel, signaleerde Price dat al snel dezelfde gebits- en gezondheidsproblemen optraden zoals hij dat zag bij de patiënten in zijn praktijk. Binnen 1 generatie waren ook de scheve tanden zichtbaar omdat de kaken smaller werden, wat hij correleerde aan het Westerse voedingspatroon.

Welk verschil Price constateerde tussen het voedingspatroon van zijn patiënten en de culturen die gevrijwaard waren van tandbederf en welvaartsziekten? De voeding van deze natuurvolkeren was gemiddeld 10 keer rijker aan vetoplosbare vitaminen en mineralen. Het bestond voornamelijk uit dierlijke producten waarbij het hele dier gebruikt werd (vlees en vis, maar ook organen, vet, huid en botten) en onbewerkte groenten en fruit. In mindere mate werden gefermenteerde granen en noten geconsumeerd.

Niet voor niets zien we dit voedingspatroon met de kennis van nu steeds meer terugkeren in de moderne maatschappij: simpelweg eten zoals de natuur het bedoeld heeft. Het consumeren van voldoende vis, botten, organen en onbewerkte groenten en fruit om niet alleen je tanden, maar ook je algemene gezondheid te ondersteunen als basis aangevuld met een goed mondhygiëne regime zorgt ervoor dat je zo lang mogelijk kunt genieten van je stralende lach. En ben je bang dat je niet voldoende van deze voedingsstoffen binnenkrijgt? Dan kun je deze altijd nog aanvullen met supplementen, het liefst zo natuurlijk mogelijk!