Muziek is een van de oudste vormen van therapie en wordt al sinds het begin van de mensheid gebruikt om lichaam en geest positief te beïnvloeden. De kracht van muziek op het mentale en fysieke gestel werd al beschreven in het oude Griekenland. Pythagoras was bijvoorbeeld geïntrigeerd door het feit dat mensen gelijkluidende klanken fijn vonden. Hij kwam erachter dat harmonische muziek rustgevend werkt en mankementen van het lichaam, geest en ziel oploste.

Als wiskundige geloofde hij sterk in de mathematische aard van muziek en de invloed ervan op de mens als geheel. Hij observeerde dat verschillende harmonieën uiteenlopende emoties konden opwekken en noemde dit “medicinale muziek”.

Aanvullend hierop lagen de opvattingen over de kracht van muziek van Plato en Aristoteles in één lijn met die van Pythagoras. In hun werken erkennen ze duidelijk de bijzondere effecten van muziek. ‘Rhythm and harmony find their way into the inward places of the soul’ is een veelzeggende quote uit de werken van Plato.

Alhoewel de therapeutische en prestatie-verbeterende effecten van muziek al duizenden jaren hand in hand gaan met de evolutie van de mens is de wetenschap er pas recentelijk achter gekomen waarom dit zo is.

Neurowetenschappers hebben niet al te lang geleden ontdekt dat het luisteren naar muziek verschillende effecten heeft in het lichaam en de hersenen. Dit staat ook wel bekend als het “Mozart Effect”. Door de brede neurologische reikwijdte, het historische gebruik in traditionele geneeskunde en culturele rituelen, zijn wetenschappers dieper gaan kijken naar de toepassingen van muziek op de gezondheid.

Muzikale stimulatie kan de fysiologische biochemie en lichamelijke reacties moduleren. Zo heeft het luisteren naar muziek onder andere een positief effect op cardiologische, immunologische en neurologische parameters.

Complementair in plaats van alternatief

Complementaire en alternatieve therapieën zijn een groep van verschillende medische en gezondheidssystemen, handelingen en producten die niet als onderdeel van mainstream of conventionele gezondheidszorg worden beschouwd omdat ze niet aan de klinische effectiviteit standaarden voldoen.

Alternatieve therapieën zijn biologisch invasief en prijzig, terwijl complementaire therapieën niet-invasief zijn en lage kosten hebben. Complementaire therapieën zoals bijvoorbeeld massage, acupunctuur, fitness en mindfullness technieken waaronder ook muziek en meditatie vallen.

Muziek en pijn

In de hele lijst aan voordelen van muziektherapie springt het pijnstillende effect er uit. Vooral omdat pijn zo’n complex fenomeen is en de impact ervan op het dagelijkse leven erg groot is. Muziektherapie biedt een eenvoudige interventie voor deze zware last en heeft de mogelijkheid om het leven op fysiek, psychologisch, sociaal en emotioneel vlak positief te beïnvloeden.

Omdat er geen bijwerkingen zijn en overdoseren niet mogelijk is dit een biohack die structureel en langdurig toegepast kan worden.

Hoe werkt het?

De werking van muziektherapie heeft niet enkel te maken met de stimulatie van de beloningscentra, het stimuleren van neurotransmitters zoals dopamine of de toename van enkefalines en endorfines via het limbische systeem. Het luisteren naar muziek is namelijk erg verreikend in de hersenen en beïnvloedt bijna ieder hersendeel. De effecten zijn hierdoor  ook wijdverspreid.

De “mind-body” verbinding, het neurale functioneren, de neuropeptiden systemen, autonome immuunsysteem, de opioïden, het verschuiven van de aandacht en het hormoonstelsel worden allemaal beïnvloed door de klanken van muziek.

In het kort komt het er op neer dat muziek een groot deel van dezelfde systemen en biochemische routes in de hersenen gebruikt als pijn. Concentreren op muziek stimuleert de geest en brengt emotionele reacties teweeg die concurreren met de biochemie van pijn. Hierdoor neemt de sterkte van het pijnsignaal af en kan het lichaam de prikkels minder goed verwerken.

Nog lang niet alle effecten van muziek zijn gedetailleerd in kaart gebracht maar het is duidelijk dat het om een complexe interactie gaat tussen verschillende lichaamseigen systemen. Een onderzoek uit 2014 laat wel zien dat de werking van muziektherapie geen placebo effect is. De onderzoekers concludeerden dat muziek een robuust analgeticum is en dat de werking niet verklaard kon worden door factoren die te maken hebben met verwachtingen.

Samengevat

Aanwijzingen dat het luisteren naar muziek van persoonlijke voorkeur, of het maken van muziek, bijdraagt als complementaire therapie zijn vrij groot. Muziektherapie wordt, en kan daarom, met succes worden ingezet bij verschillende indicaties.

Door het brede therapeutische potentieel en de eenvoudige toepasbaarheid kan muziektherapie bijdragen aan de verbetering van de levenskwaliteit. Muziek werkt bij zowel acute als chronische pijn en kan als een opzichzelfstaande of gecombineerde therapie gebruikt worden.

Er is geen “beste” keuze qua muzieksoort. Het belangrijkste is dat de muziek moet aansluiten bij de persoonlijke voorkeur en stijl waar je al bekend mee bent. Hierdoor is het gemakkelijker om cognitief en emotioneel op te gaan in de ritmes en melodieën. Het is mogelijk om zelf te experimenteren met muziek als therapie maar het raadplegen van een geschoolde muziektherapeut behoort uiteraard ook tot de mogelijkheden.