Het nieuws en de ophef over stikstof is je natuurlijk de laatste weken niet ontgaan. De boerenprotesten en de protesten uit de bouwsector hebben dit onderwerp stevig op de kaart -en op het Malieveld- gezet. Stikstof heeft twee gezichten! Het is meer dan alleen een milieu- en gezondheidsprobleem. Het is een onmisbare voedingsstof voor alle levende wezens, te vinden in de lucht, water, bodem, planten en dieren. Stikstof is dus een fundamentele bouwsteen van de natuur. Een volwassen mens met een lichaamsgewicht van 70 kg heeft 2 kg stikstof in zijn lichaam.

De verschillende vormen van stikstof

Waarom baart een deel van de stikstof op aarde ons zoveel zorgen? Stikstof (N) is een gas, heeft geen kleur, geen geur, geen smaak en komt in verschillende vormen voor. Ongeveer 50% van de stikstof op onze planeet is in gasvorm, omdat onze atmosfeer voor 78% uit stikstofverbindingen bestaat. Het grootste deel van de atmosferische stikstof heeft de vorm (N₂). Dit is een zeer stabiele, niet-reactieve vorm van stikstof die door de meeste levende wezens niet kan worden gebruikt. Naast de stabiele stikstof is er ook reactieve stikstof. Reactieve stikstof kan binden met zowel organische als anorganische stoffen. Alle levende wezens vertrouwen op reactieve stikstof, omdat het nodig is als bouwsteen voor DNA of eiwitten. Maar het kan ook chemische en fysische processen in wateren, de atmosfeer of de bodem beïnvloeden. Deze kunnen op hun beurt alle levende wezens beïnvloeden.

Reactieve stikstof zit in de volgende verbindingen:

• Nitraat (NO₃^–)
• Nitriet (NO₂^–)
• Stikstofoxide (N₂O)
• Ammoniak (NH₃)
• Ammonium (NH₄⁺⁾

Er zijn slechts enkele processen waarbij de atmosferische, stabiele stikstof (N₂) wordt omgezet in een reactieve vorm. Zo kan N₂ door blikseminslagen worden omgezet in stikstofoxiden (NO_x). Sommige bacteriën, de knobbelbacteriën zijn de bekendste, zijn in staat om stikstof te binden en beschikbaar te maken voor planten. Menselijke activiteiten zorgen er ook voor dat N₂ wordt omgezet in reactieve verbindingen. Deze conversie vindt enerzijds plaats bij de productie van kunstmest en anderzijds bij het gebruik van fossiele en hernieuwbare brandstoffen. In beide gevallen komt reactieve stikstof vrij. Niet alleen wordt opgeslagen stikstof vrijgemaakt tijdens verbranding, maar N₂ in de lucht wordt omgezet in stikstofoxiden (NO_x).

De belangrijkste oorzaak van reactieve stikstofafgifte is landbouw, die met meer dan 50% bijdraagt. Stikstof is cruciaal voor de landbouw omdat het de opbrengst op het veld beïnvloedt en daarom gebruikt de landbouw stikstofhoudende meststoffen. Enerzijds is reactieve stikstof op de velden belangrijk, anderzijds kan het in andere gebieden schadelijk zijn. Reactieve stikstof brengt bijvoorbeeld de gezondheid van de mens in gevaar door stikstofoxiden (NO_x), de kwaliteit van het grondwater door nitraat (NO₃^–) en draagt stikstofoxide (N₂O) bij aan de klimaatverandering. Bovendien leiden reactieve stikstofverbindingen tot overbemesting en verzuring van ecosystemen en dus tot het verlies van biodiversiteit. Bovendien worden gebouwen langzaam vernietigd.

Wat is die verontreiniging?

• Natuurlijke ecosystemen kunnen beschadigen, het water kan vervuilen, en dit draagt bij aan het slinken van de ozonlaag en aan de opwarming van de aarde. Dit komt omdat ze warmte 300 keer effectiever in de atmosfeer kunnen vasthouden dan koolstofdioxide!

Maar ook transport, industrie en energieproductie dragen elk 15% bij aan de uitstoot. Industrieën die we allemaal gebruiken, dus -eerlijk is eerlijk- iedereen doet een duit in het zakje. Ook wij, ook jij. Maar wat de laatste tijd wat ondergesneeuwd dreigt te raken, zijn de positieve kanten van stikstof. Het is niet “alleen een verontreinigende stof”, maar ook een hele nuttige, in onze eigen biochemie speelt stikstofmonoxide namelijk een belangrijke rol.

Stikstofmonoxide en de menselijke gezondheid

Het menselijk lichaam produceert stikstofmonoxide en dat speelt een belangrijke rol in tal van essentiële processen. Zowel op cellulair niveau als op hogere niveaus. Het fungeert als een neurotransmitter, omdat het signalen doorgeeft aan cellen in alle vitale systemen, inclusief het hart- en vaatstelsel, het zenuwstelsel- en immuunsysteem. Stikstof is dus essentieel voor ons bestaan omdat we zonder stikstof niet kunnen leven. Het beïnvloedt nagenoeg iedere functie in ons lichaam.

NO speelt onder andere een rol in:

• Ontspanning van bloedvaten (vaatverwijding)
• Regulering van de bloedsomloop
• Vrijgave van hormonen, waaronder insuline en groeihormoon
• Overleving van cellen en zenuwen
• Het geheugen en cognitief leren
• Het immuunsysteem

Helaas neemt naarmate je ouder wordt de lichaamseigen stikstofproductie geleidelijk aan af. Rond je veertigste levensjaar produceert het lichaam meer dan de helft minder stikstof dan op je twintigste. Bij vrouwen is dit verschil groter dan bij mannen.

Het handhaven van optimale stikstofmonoxide niveaus kan dan ook een belangrijke strategie zijn voor een gezond en langdurig leven. Hieronder lees je manieren om op een effectieve manier je eigen stikstofhuishouding goed op peil te houden.

• Stikstof wordt ook wel het “wondermolecuul” genoemd en de ontdekking van de rol van stikstof in het cardiovasculairesysteem leverde in 1998 een Nobelprijs op voor Robert Furchgott, Ferid Murid and Louis Ignarro.

1) Voeg deze voedingsmiddelen toe aan je dieet

Je lichaam kan nitraten—een stof die veel voorkomt in groenten—omzetten in stikstofmonoxide. Als je je NO productie wilt verhogen, verhoog dan je consumptie van voedingsmiddelen die rijk zijn aan nitraten, zoals selderij, tuinkers, kervel, sla, rode biet, spinazie en rucola. Bovendien kunnen de daarin voorkomende antioxidanten tegengaan dat vrije radicalen het gevormde NO afbreken en dus het niveau ervan verlagen. Voeg daarom deze antioxidanten extra toe aan je dieet: vitamine C (paprika, broccoli, zwarte bes, grapefruit), vitamine E (noten, zonnebloempitten, lijnzaad, boerenkool, asperges) en verschillende polyfenolen (kruidnagelkruiden, donkere chocolade, bosbessen, bramen, aardbeien, noten, artisjokken, witlof).

2) Ga sporten!

Stikstofmonoxide wordt geproduceerd in de binnenste, dunne lagen van bloedvaten: het endotheel. Sporten verbetert deze endotheelfunctie. Daarnaast stimuleert lichamelijk bewegen de antioxidant activiteit in het lichaam waardoor er tegelijkertijd weer minder stikstofoxide wordt afgebroken.

Een intensieve training van 15 minuten (HIIT: High Intensity Interval Training) verhoogt de NO-productie beter dan 150 minuten trainen op matige intensiteit. Er is zelfs een specifiek sportprogramma voor ontwikkeld door Dr. Zach Bush uit de Verenigde Staten: Het Nitric Oxide Dump programma is een nieuwe variant van HIIT training dat specifiek is ontwikkeld om de vrijlating van NO te stimuleren.

3) Overweeg supplementen

De twee meest bekende supplementen die dit doel dienen zijn L-arginine en L-citrulline. L-arginine is een semi-essentieel aminozuur. Het is de enige voorloperstof van stikstofmonoxide dat via een proces, L-arginine-NO-route genoemd, in NO wordt omgezet. Je lichaam produceert van nature L-arginine, maar dagelijks extra innemen ervan kan een weloverwogen keuze zijn, vooral naar mate de leeftijd vordert.

L-Citrulline is een niet-essentieel aminozuur, wat betekent dat je lichaam zelf het aminozuur uit andere stoffen kan maken. L-citrulline is belangrijk als voorloper voor de vorming van L-arginine. Ons lichaam zet in de nier L-citrulline om in L-arginine. Het omzettingsproces levert ook wat stikstofmonoxide op en draagt daarmee bij aan de stikstofproductie van ons lichaam.

4) Adem door je neus

Specifieke enzymen in je neus en neusbijholten helpen stikstofmonoxide te produceren. Daarom kan ademen door je neus (d.w.z. niet door je mond) de stikstofmonoxide-productie in de sinussen verhogen en de afgifte van zuurstof verbeteren. Een nasale ademhaling kan leiden tot een betere bloedcirculatie, gezondere bloeddrukniveaus, verbeterde slaap en een verminderd risico op hartaandoeningen, astma, allergieën en ontstekingen. Een overweging die je hiervoor kunt maken komt uit de ‘Buteyko-ademmethode’ en dat is het dichtplakken van je mond tijdens het slapen. Klinkt heftig, maar zoek het maar eens op.

5) Beperk mondwater

Zoals eerder besproken kan nitraat (uit voedsel) worden omgezet in stikstofmonoxide. Dit kan echter niet gebeuren zonder de hulp van speciale bacteriën in onze mond. Mondspoeling doodt alle bacteriën in de mond, inclusief diegene die essentieel zijn voor NO-productie. Gebruik dus geen mondwater tenzij het op specifiek advies van uw tandarts is.

6) Ga zonnen!

De huid bevat veel nitriet en wanneer het wordt blootgesteld aan zonlicht, komt dit nitriet in het bloed terecht. Dit leidt uiteindelijk, net zoals bij nitraatrijke groenten, tot een toename van stikstofmonoxide.

Blootstelling aan de zomerzon zonder zonnebrandcrème voor ongeveer 30 minuten laat een goede stijging in stikstof zien.

De conclusie?

Stikstofmonoxide is een molecuul dat door ons eigen lichaam wordt geproduceerd en is absoluut essentieel voor ons fysiologisch functioneren. Als je NO-productie niet meer optimaal is dan kun je gelukkig eenvoudige strategieën toepassen om het te stimuleren met lichamelijke activiteit, door supplementen, nitraatrijke groenten, door neusademhaling, het beperken van mondwatergebruik en door zonlicht. Misschien kun je nu ook met andere ogen naar al dat onheilspellende nieuws over het milieu, de boeren, de bouw en de ‘stikstofcrisis’ kijken. Want al is stikstof in sommige sectoren een ware plaag, zonder dat kleine stofje zijn we überhaupt niet in staat om gezond te leven.