Wereldwijd volgen steeds meer mensen een vegetarisch dieet en een groeiend aantal mensen leeft zelfs volgens de veganistische filosofie, waarbij alle dierlijke producten verbannen zijn uit hun voedingspatroon en leefwijze. Voor de meeste plantenliefhebbers is de belangrijkste reden om vlees te weren vooral de klimaatimpact die ons voedsel heeft.
De reguliere productie van vlees en zuivel wordt namelijk vaak bestempeld als inhumaan, intensief en milieubelastend. Behalve de impact op het klimaat, zou plantaardig voedsel een stuk gezonder zijn en brengt het eten van te veel vlees volgens wetenschappelijke onderzoeken en bronnen als het Voedingscentrum zelfs gezondheidsrisico’s met zich mee. Zo zou veel rood en bewerkt vlees onder meer beroertes, diabetes type 2 en kanker kunnen veroorzaken. Maar is het verheerlijken van planten echt de juiste weg richting een goede gezondheid en duurzame wereld?

Vlees is het nieuwe vega

Aanhangers van het sinds kort immens populaire carnivoordieet denken daar in ieder geval anders over. Het ‘vleesdieet’ staat bijna haaks op al het bovenstaande; het solt feitelijk met alles wat bewuste planteneters kenden en geloofden. Samengevat gaat het om een ketogeen dieet dat zich met name baseert op de inname van veel eiwitten en vetten via vlees en zuivel. Granen, groenten en fruit behoren nauwelijks tot het menu. De Amerikaanse arts Dr. Paul Saladino schreef er een lijvig boek over, getiteld The Carnivore Code, waarin hij uit veel verschillende onderzoeken en ervaringen put om af te rekenen met ‘de fabels en mythen die wereldwijd worden rondgebazuind’ over hoe ongezond het weglaten van plantaardige voedingsbronnen uit ons dieet wel niet zou zijn.

Het dieet wekt bij veel mensen weerzin, maar ook nieuwsgierigheid op. Het is zo radicaal anders en tegelijkertijd toch gebaseerd op veel kennis, dat het dieet de moeite van het onderzoeken waard is. De waarheid over gezonde voeding is immers net zo veranderlijk als de wind, zo hebben de verschillende voedingsadviezen, -boeken, -producten, -goeroe’s en
-wetenschappers de afgelopen decennia wel bewezen. Openstaan voor verandering en voor nieuwe inzichten is nergens zo belangrijk als in de wereld van voeding. Laten we ook dit dieet dus eens onze volle aandacht geven en bestuderen aan de hand van Dr. Paul Saladino’s kennis en ervaringen.

Terug in de tijd

Dr. Saladino’s levenslange onderzoek draait om de vraag: “Wat zouden we moeten eten om zo gezond en fit mogelijk te kunnen zijn?” Hij ging op zoek naar een dieet dat alle nutriënten bevat die ons lichaam nodig heeft om te kunnen functioneren, en wel in een zo optimaal mogelijke (biologisch beschikbare) vorm en met zo min mogelijk gifstoffen. Maar hoe kunnen we nu achterhalen welke voedingsstoffen ons lichaam nodig heeft? Volgens Saladino vinden we het antwoord in onze ‘gebruikershandleiding’, alleen zijn we die handleiding door de eeuwen heen kwijtgeraakt. Hij gaat dus in onze geschiedenis op zoek naar de tijd waarin we, volgens Saladino, nog wel over deze handleiding beschikten. En volgens hem is dat de periode waarin we als jagers en verzamelaars leefden; het ging mis vanaf het moment dat de landbouw zijn intrede deed en we ons meer en meer gingen voeden met planten en zaden.

Planten versus dieren

Het boek gaat uitgebreid in op waarom het eten van planten een slecht idee is voor ons lichaam. De complexe, chemische verdedigingsmechanismen die planten gedurende 450 miljoen jaar hebben ontwikkeld, kunnen namelijk veel schade aanrichten in ons lichaam, aldus Saladino. Planten zijn moeilijk verteerbaar, veroorzaken ontstekingen, bevatten schadelijke stoffen en bevatten een minder hoge concentratie voedingsstoffen dan dierlijke voedingsbronnen.

Saladino stelt daar tegenover dat vlees ten onrechte vaak is gemarkeerd als boosdoener en veroorzaker van kwalen en ziekten en hij ruimt deze ‘mythes’ over vlees één voor één zorgvuldig uit de weg. Ook onze kennis over de waarde van plantaardige vezels, vitamines, mineralen en andere stoffen wordt danig onderuit gehaald en op de proef gesteld. Saladino haalt veel (wetenschappelijke) onderzoeken aan en vergelijkt data in tabellen en grafieken. Uiteindelijk komen dierlijke voedselbronnen als ‘ware superfoods’ uit de bus en worden planten ontmaskerd als zijnde giftige, moeilijk verteerbare en minder nutriëntrijke voedingsbronnen.

Eten van kop tot staart

Saladino’s ideeën over voeding sluiten deels aan bij het bredere concept van voorouderlijk eten – ook wel ancestral eating genoemd, het concept waar ook het Paleo dieet, orgaantherapie en het van-kop-tot-staart-eten (nose-to-tail-eating) op gebaseerd zijn. Samengevat betekent voorouderlijk eten dat we, om een optimale gezondheid te bereiken, terug moeten naar het eten van echte, hele, onbewerkte voedingsmiddelen. Eten zoals de holbewoners aten. Het dieet omvat voornamelijk vlees, vis en eieren en met mate: noten, zaden, fruit en groenten. Daarbij worden specifiek ook de organen van dieren geconsumeerd, vanwege de hoge nutriënten die orgaanvlees bevat. Het is het dieet dat we ruim 200.000 jaar lang aten en waarop we evolueerden, voordat de landbouw zo’n 10.000 jaar geleden ten tonele verscheen en ons brein weer langzaam begon te krimpen in plaats van verder te groeien.

Het carnivoordieet gaat echter nog wat verder dan het Paleo dieet of het voorouderlijk eten. Het schrapt namelijk ook grotendeels noten, zaden, groenten en fruit, al zijn er vijf varianten van het dieet, waarbij de meest toegankelijke variant nog een redelijk gehalte aan plantaardig voedsel bevat (zo’n 15% van de totale voeding). Deze variant wordt dan ook – misschien een beetje gekscherend – het ‘Carnivore-ish Diet’ genoemd door Saladino. Hij is dus niet zo’n fan van planten en beweert dat onze voorouders ze wel aten, maar slechts wanneer er sprake was van schaarste; planten dienden dus voornamelijk als ‘survivalfood’ en hij toont aan dat ons hele lichaam erop is ingericht om voornamelijk dierlijke voedingsbronnen tot ons te nemen.

Wonderdieet?

Het dieet is vrij radicaal en extreem vergeleken bij wat de meeste mensen gewend zijn en het roept dan ook uiteenlopende reacties op. Het internet staat in ieder geval vol met ervaringsverhalen van mensen die wonderen ervaren sinds het volgen van dit dieet. Zo ondervinden mensen onder meer gewichtsverlies, helderheid van geest, een verbeterde seksdrive en het verdwijnen van gewrichtsklachten, van maag- en darmproblemen en van allergieën. Hoewel er nog weinig goed wetenschappelijk bewijs is voor het dieet, zijn er wel veel onderzoeken verricht, zoals die ook aangehaald worden in het boek van Saladino, die je op z’n minst aan het denken zetten over de hele kwestie. Zouden we het echt al die jaren mis hebben gehad en veel beter gedijen op de consumptie van vlees dan op plantaardig voedsel? Het zou inderdaad zo maar eens kunnen dat we planten hebben overschat, en vlees onterecht hebben ‘zwartgemaakt’.

Toegegeven, het boek bevat behoorlijk veel interessante onderzoeken en wetenswaardigheden die zelfs de meest overtuigde veganist nog zullen doen twijfelen aan zijn of haar geloof. Veel mensen zullen na het boek in ieder geval heel anders naar de voedingswaarde van vlees en planten kijken en veel kritischer zijn over informatie die ze tot zich nemen over hun voeding. Aan de hand van de stellingen uit het boek en de vele goede ervaringen die mensen hebben met het dieet, lijkt het er wel op dat we vlees ten onrechte grotendeels hebben verbannen uit ons dieet en dat we over het hoofd hebben gezien wat voor belangrijke bron van voedsel het duizenden jaren is geweest voor ons.

Extreem eenzijdig dieet?

Echter, volledig overgaan op het carnivoordieet is voor veel mensen waarschijnlijk te extreem. Los van de gezondheidsvoordelen die dit dieet lijkt te hebben, is het namelijk een vrij eenzijdig dieet dat ongewone voedingsbronnen bevat die bovendien nogal heftig van smaak zijn. Het originele carnivoordieet bestaat namelijk enkel uit dierlijke voedselbronnen. Dat betekent dat alles wat ooit heeft gelopen, gekropen, gevlogen, gezwommen of in ieder geval ouders heeft gehad, in potentie op je menu staat.

Er zijn geen beperkingen als het gaat om hoeveelheden of tijdstippen: je eet wanneer je honger hebt en stopt zodra je vol zit. Je eet dus veel (vet) vlees, zoals burgers, steak en rood vlees, om je calorieën en energieniveau op peil te houden. Je eet niet alleen bewerkt vlees en gevogelte, maar ook veel orgaanvlees, dat belangrijk is om voldoende nutriënten binnen te krijgen. Verder eet je veel vis (hoe vetter, hoe beter), eieren, beenmerg (voor collageen) en vette vleesproducten als talg en reuzel. Je neemt echter in beperkte mate zuivelproducten als melk en yoghurt tot je, omdat het carnivoordieet er onder meer om draait om voedingsstoffen die je lichaam niet optimaal kan verteren te mijden, en zuivel is daar een voorbeeld van. Specerijen mogen in beperkte mate gebruik worden, maar vooral zout en peper worden veel gebruikt bij dit dieet om vlees op smaak brengen. Het gebruik van supplementen is niet nodig bij dit dieet.

Saladino geeft een voorbeeld van een gemiddelde dag uit het leven van iemand die het Tier 5 Carnivoordieet volgt (de variant volgens welke Saladino zelf dagelijks eet en die het meest gericht is op het eten van dierenvlees- en organen). Zo bestaat een gemiddeld ontbijt uit 3 in reuzel gebakken eieren, 2 ounce (1 ounce = 1,417.50 gram) runderlever, 1 ounce rundernier, 10 ounce New York steak met zout en 14 ounce rauwe geitenmelk. De lunch bestaat uit 60 gram runderniervet, 4 ounce in talg bereide schelpen, 2 ounce beenmerg en een halve theelepel beendermeel. Laten we het avondeten maar skippen, het punt is duidelijk denk ik. Het is een veelgehoord kritiekpunt op dit dieet. Veel mensen zijn het snel moe om zoveel vlees en organen te eten en snakken al na een paar weken of zelfs dagen naar iets als een hompje kale, gekookte rijst.

Het sociaal-culturele belang van voedsel

Zo omschreef ook Alan Levinovitz, hoofddocent religie aan de James Madison University en schrijver van het boek The Gluten Lie, het carnivoordieet in zijn artikel Het carnivoordieet vergeet dat voedsel meer doet dan ons voeden als een ‘extreem beperkend eetpatroon dat voedsel enkel lijkt te zien als een middel om je lichaam in stand te houden en dat voorbijgaat aan het sociaal-culturele belang van culinaire tradities’. Al geeft hij ook toe dat het dieet hem interessante inzichten heeft gegeven: na twee weken alleen vlees te hebben gegeten was zijn ontlasting nog even goed of zelfs beter dan daarvoor; blijkbaar kun je dus ook prima poepen zonder vezels binnen te krijgen. En ook al had hij twee weken geen groenten gegeten, hij had geen last van scheurbuik en hij voelde zich lichamelijk prima.

Vooral psychologisch gezien is het dus een lastig dieet, aldus Levinovitz. Er is geen enkele keuken ingericht op mensen die alleen vlees eten, wat het lastig maakt om goede recepten te vinden, niet eenzijdig te eten en om deel te nemen aan sociale eetmomenten. Het kerstdiner, de verjaardagstaart, de bruiloftstoast, grootmoeders recept… Dit alles kan niet meer gegeten worden. Volgens Levinovitz isoleert het vleesdieet je dus behoorlijk van de sociaal-culturele betekenis van voedsel en het is uiteraard de vraag of het ’t werkelijk waard is om dat ervoor op te geven. Ook hier is carnivoor het nieuwe vegetarisch. Vegetariërs zullen immers bovenstaande sociale situaties (en het ongemak dat ermee gepaard gaat) maar al te goed herkennen.

Creëert het carnivoordieet voedingstekorten?

Veel mensen zullen zich afvragen of je door het dieet voedingstekorten kunt oplopen, maar de onderzoeken die tot nu toe zijn gedaan lijken daar niet op te wijzen. Zo omschrijven verschillende onderzoeken dat er sprake lijkt te zijn van een normale stoelgang en worden er geen vitamine- of mineraaltekorten gevonden. Niet gek ook, want alleen al rood vlees bevat rijke hoeveelheden ijzer en zink, vis- en zeevruchten leveren veel vitamine D. Maar met name botten en orgaanvlees zitten boordevol essentiële micronutriënten en bevatten er hogere concentraties van dan planten. Of je nu het carnivoordieet volgt of niet orgaanvlees is dus vanwege de hoge voedingswaarde sowieso een goede aanvulling op je dieet. Met de hoogwaardige supplementen van Ancestral Supplements is het heel eenvoudig om dagelijks een portie orgaanvlees tot je te nemen.

Waar wel twijfel over bestaat, is of het dieet voldoende vitamine C levert. Je lijkt echter ook minder van deze vitamine nodig te hebben bij het volgen van dit koolhydraatarme carnivoordieet. Zoals wordt aangehaald in het artikel The Carnivore Diet: Is Eating ONLY Meat Healthy, or Totally [email protected]#$ing Crazy?, vervangt de stof bèta-hydroxybutyraat, die door je lever wordt aangemaakt wanneer je lichaam in ketogene toestand verkeert, op z’n minst voor een groot deel de lichamelijk behoefte aan vitamine C. Bovendien wordt vitamine C door je lichaam onder meer gebruikt om collageen aan te maken, maar de aminozuren die je binnenkrijgt via met name de botten en organen van dieren, zorgen er al voor dat je lichaam hiervan voldoende binnenkrijgt. Bottenbouillon, zoals die bijvoorbeeld door Broth of Life wordt gebrouwen, is een oeroude, eenvoudige en voedzame manier om je collageeninname te verhogen en je lichaam van krachtige voedingsstoffen te voorzien.

De ethiek van het vleesdieet

Het belangrijkste punt van kritiek op dit dieet is waarschijnlijk toch vooral het ethische en duurzame aspect ervan. Juist in een tijd waarin we mondiaal door een duurzame transformatie heen gaan, stuit dit dieet veel mensen tegen de borst. Het eten van zoveel vlees per persoon is iets wat totaal niet realistisch is op wereldschaal, en uiteraard zullen veel dieren lijden en sterven om de mens van voldoende vlees te kunnen voorzien.

Saladino richt zich slechts in één korte paragraaf ergens aan het eind van het boek op het ethische aspect van het eten van dieren. Waar hij wel 43 pagina’s wijdt aan een uitleg over waarom vezels niet zo goed zijn voor je lichaam, en 61 pagina’s nodig heeft om uit de doeken te doen hoe rood vlees er niet voor zorgt dat je minder lang leeft, wijdt hij slechts twee (!) pagina’s aan het ethische aspect van het eten van dieren.

Jagen, eren en verstoorde ecosystemen

Volgens hem is het niet wreed om dieren te eten wanneer ze gedood zijn via een respectvolle jachtpartij en we als mens door deze jachtervaring de verantwoordelijkheid voelen en dragen om het leven van het zojuist geschoten dier te eren door een zo goed mogelijk mens te zijn.
Velen zullen het met hem eens zijn dat het doden van wilde dieren via een jachtpartij humaner en respectvoller is voor dieren dan de manier waarop veel dieren in de bio-industrie leven en gedood worden. De vraag is echter, hoe realistisch het is om al het vlees dat we consumeren te verkrijgen via de jacht op wilde dieren. En is het ethisch gezien werkelijk voldoende om ‘een zo goed mogelijk mens te zijn’, ter ere van het zojuist gedode dier? Is daarmee de ethische kous af?

Verder stelt Saladino dat het aantal dierenlevens dat verloren gaat door het oogsten van planten (bijvoorbeeld door grote oogstmachines die insecten, konijnen en muizen doden) veel groter is dan het aantal dierenlevens dat verloren gaat wanneer we dieren rechtstreeks eten. Bovendien worden hele ecosystemen verstoord door de aanleg en oogstprocessen van enorme monoculturen. Zo komt Saladino – heel kort door de bocht, weliswaar – tot de conclusie dat het carnivoordieet ethisch gezien niet slechter of zelfs minder slecht is dan een vegetarisch dieet.

Maar kun je, juist vanuit ethisch perspectief, spreken van verschillen in ‘waarde’ betreffende dieren en is de mens zelf in de positie om hierover een morele rangschikking te treffen? Als het puur om aantallen gaat, dan sterven er wereldwijd meer muizen voor ons dagelijks brood dan koeien voor de vleesindustrie. Los van of we wel in de positie zijn om hier een ethisch oordeel over te vellen, lijkt het veels te ongenuanceerd om bij zo’n oordeel slechts van aantallen uit te gaan en voorbij te gaan aan de kwaliteit van een dierenleven, de manier waarop dieren worden behandeld, het aantal voedingsstoffen dat een dierlijk lichaam levert, hoe noodzakelijk het doden van het betreffende dier is en hoe zuinig er wordt omgesprongen met de dierlijke voedingsbron.

Herwaardering van vlees

Zijn korte ethische verklaring zal lang niet iedereen bekoren. Het blijft echter ook een lastige puzzel om te onderzoeken welke levenswijze uiteindelijk verantwoordelijk is voor de minste CO2-uitstoot, aangezien je dan de uitstoot van alle betrokken fabrieken, boeren, dieren, vrachtwagens en mensen zult moeten traceren en meten. Ook is het onmogelijk te zien wat beide levenswijzen uiteindelijk aan dierenlevens kosten en in hoeverre deze tegen elkaar opwegen (is één muis doden net zo erg als het doden van een hert?). Ondanks de ethische en sociaal-culturele bezwaren, heeft het dieet in ieder geval heel wat stof doen opwaaien in voedingsland.

We kunnen na het lezen van The Carnivore Code voorzichtig concluderen dat het er inderdaad op lijkt dat we vlees een herwaardering schuldig zijn, al blijft het de vraag op welke manieren vlees eten kan bijdragen aan een duurzamere wereld. Natuurlijk is het om verschillende redenen beter om te kiezen voor lokaal, biologisch, grasgevoerd en gecertificeerd voedsel waar geen pesticiden, herbiciden of GMO’s aan te pas zijn gekomen. Dat is iets waar alle wereldverbeteraars het inmiddels wel ongeveer over eens zijn. Ook is het goed om te beseffen dat de natuur cyclisch is en dat het ook voordelen heeft voor jouw gezondheid en voor de wereld om in je voedingspatroon mee te gaan met dat ritme. Of je nu van het carnivoordieet bent gaan houden, of toch voor een ander voedingspatroon kiest: een betere wereld en een betere gezond beginnen in ieder geval altijd bij het kiezen voor kwaliteit als het om voedsel gaat.