Chronische pijn is een grote bron van menselijk leed. Maar wat is pijn eigenlijk en hoe ervaar je het? Onderzoekers, filosofen, psychologen en artsen hebben er door de eeuwen heen hun hoofd over gebroken. Is het een passie, een emotionele toestand, of een ziekte? De poging om pijn te begrijpen en een passend antwoord erop te vinden is één van de oudste uitdagingen in de geschiedenis van de geneeskunde.

Het concept van pijn is pas sinds de 19e eeuw losgekoppeld van religieuze en spirituele zaken. Nog later, rond de jaren negentig van de vorige eeuw, werd de pijn erkend als een daadwerkelijk fysieke toestand; een sleutelteken van een ongezonde toestand. Net zoals bloeddruk, of ademhalingstempo. Sindsdien wordt pijn als een frequent symptoom van verschillende ziekten gezien en artsen over de hele wereld haastten zich om het te verminderen door middel van pijnstillers.

Vreemd genoeg blijven we aan de àndere kant horen over geestelijke gezondheid, psychische pijn en hoe mensen in hemelsnaam kunnen sterven -want dat kan- aan een ‘gebroken hart’. Waar zit dan het onderscheid tussen lichamelijke en emotionele pijn? En zouden we pijn dan tòch als een gevoel moeten beschouwen? Kortom: Een symptoom van een lichamelijke ziekte, of een gevoel?

• De oude Grieken beschouwden pijn als een passie – een emotie in plaats van een gevoel zoals aanraking of geur. Tijdens de donkere middeleeuwen in Europa werd pijn gezien als een straf voor zonden. Een spirituele en emotionele ervaring waaraan men verlichting kan bieden door middel van gebeden in plaats van medicijnen.

De meeste artsen zouden beweren dat pijn een fysieke aangelegenheid is. Wanneer het lichaam een schadelijke stimulus detecteert, signaleren de pijnreceptoren in de hersenen deze om de dreiging te beoordelen en een bijbehorende actie in te zetten. In deze vorm is pijn niet gerelateerd aan gevoelens of emoties; het is gewoon een lichamelijke functie. Een puur fysieke aangelegenheid.

Uit onderzoek blijkt namelijk dat elke persoon pijn anders ervaart vanwege genetische en omgevingsgerelateerde redenen. Er bestaat zoiets als ‘pijngenen’. Dit zijn specifieke genen die de pijnsensoren beïnvloeden en stimuleren en vervolgens ook een bepaalde perceptie van pijn teweeg brengen. Deze genetische factoren beïnvloeden de perceptie van fysieke pijn en versterken daarmee ook de idee dat pijn enkel een fysieke reactie is.

Aan de andere kant is de manier waaróp je met pijn omgaat, wordt beïnvloed vanuit de omgeving. Dat betekent dat cultuur, ervaringen uit het verleden en ook je gemoedstoestand een belangrijke rol in de pijnervaring vervullen.

Als je bijvoorbeeld op jonge leeftijd bent blootgesteld aan pijn, zoals een kleine operatie – een hechting zonder verdoving bijvoorbeeld- , dit de pijngevoeligheid de rest van je leven zou kunnen sturen; zelfs als je al stukken ouder bent. En deze gedachtegang -in tegenstelling tot de vorige- suggereert dat pijn een gevoel is; een emotionele toestand gekoppeld aan herinneringen.

Pijn wordt door de International Association for the Study of Pain omschreven als “een onaangename zintuiglijke en emotionele ervaring geassocieerd met werkelijke of potentiële weefselschade, of beschreven in termen van dergelijke schade”.

Een opzichzelfstaand verschijnsel?

Pijn komt -meestal niet- op zichzelf voor. Het is een gevolg van een verwonding of trauma. Maar: het kan ook voortkomen uit een verstoorde emotionele, of verwarde mentale toestand. Verschillende studies suggereren dat het menselijk brein emotionele pijn exact zo interpreteert als fysieke pijn. Zowel emotionele pijn als fysieke pijn ‘bewandelen’ dezelfde zenuwroute en bloedpatronen in onze hersenen.

Het zien van een foto van je verloren geliefde, kan pijn stimuleren op precies dezelfde manier zoals een gebroken arm, of been dat kan. Sterker: de emotionele pijn zal langer aanblijven. Anders gezegd, elke keer dat je in contact komt met een stimulans van je emotionele pijn, zoals een foto, herbeleef je de pijn opnieuw. (Technieken als EMDR zijn hierop gebaseerd red.).

• John J Bonica, wordt gezien als een van de grondleggers van de moderne pijngeneeskunde, verklaarde in 1953: pijn ‘in zijn late fasen, wanneer het onhandelbaar wordt, dient het niet langer een nuttig doel en wordt dan, door zijn mentale en fysieke effecten, een vernietigende kracht ”

• Een goed voorbeeld tussen het verschil van sensatie en perceptie van pijn is te zien aan jeuk. Jeuk is een onaangenaam gevoel dat resulteert in de drang om te krabben. Het gevoel van jeuk wordt waargenomen door sommige van dezelfde huidreceptoren die ook pijn waarnemen. Het lijkt misschien een puur fysiek fenomeen, maar dat is het niet. Als je iemand anders ziet krabben, of slechts denkt dat je jeuk hebt, ga je in veel gevallen zelf ook krabben.

Dus hoe gaan we om met pijn?

Erkenning van pijn door de waarnemer stoelt óók op een ‘gevoel’ en dit geeft aan dat medische zorg niet strikt gericht moet zijn op puur en alleen farmaceutische zorg. Ook emotionele ondersteuning dient te worden meegewogen. Sterker: wetenschappers hebben de relatie tussen artsen die zich empathisch opstelden en de kwaliteit van hun zorg onderzocht. De meeste studies toonden aan dat; wanneer artsen empathie voelden, de perceptie en intensiteit van pijn bij de patiënten afnam, de algehele gezondheidstoestand verbeterde en de pathologische symptomen verminderden.

Empathie kan worden gedefinieerd als ‘het vermogen om te begrijpen of te delen wat een andere persoon voelt, of ervaart’. Empathisch zijn vergroot onze kansen om compassie te tonen en anderen te helpen. Het is onderdeel van ons mens-zijn. Verder kan empathie worden onderverdeeld in cognitieve empathie en emotionele empathie.

Betreft de medische professie: Artsen gebruiken cognitieve empathie om de gevoelens van een patiënt te identificeren en te definiëren om deze vervolgens te vertalen naar de behoeften van deze patiënt. Daarnaast herkennen artsen met emotionele empathie niet alleen de emoties van anderen, maar reflecteren diezelfde emotie in zichzelf, zodat ze uit eerste hand kunnen weten hoe het voelt. Ze voelen als het ware wat hun patiënten voelen.

De discussie is nog niet beslecht. Of artsen vooral cognitieve, of emotionele empathie moeten beoefenen. Historisch gezien beweren wetenschappelijke artikelen van 1912 tot 1963 dat arts- empathie alleen cognitieve empathie moet zijn, wat betekent dat artsen de gevoelens van de patiënt moeten observeren en begrijpen zonder dat de artsen die gevoelens zelf ook ervaren. Medische empathie moet gericht zijn op afstandelijke redeneringen, die een goede emotioneel-medische beslissing mogelijk maken.

Wel zijn er steeds meer aanwijzingen dat empathie niet gedifferentieerd moet zijn, maar beide typen empathie zou moeten omvatten. Cognitieve empathie is belangrijk, maar het maakt artsen los van hun patiënten, terwijl emotionele empathie de cognitieve empathie kan vergroten en kan bijdragen aan de positieve patiëntervaring.

Empathie bij artsen is een krachtig hulpmiddel dat het vertrouwen van een patiënt in de arts kan verbeteren en de relatie tussen arts en patiënt kan versterken. Het kan de patiënt ook helpen krachtige emoties, zoals woede of angst, te beheersen en de genezingsprocedure te verbeteren.

Empathie kan ook het vertrouwen van familieleden vergroten, wat kan leiden tot het verkrijgen van meer patiëntinformatie uit de familie en uiteindelijk tot een completer patiëntendossier in de medische geschiedenis.

• Wist je dat er wereldwijd ongeveer 20 mensen zijn die geen pijn voelen waardoor ze aan een aangeboren pijnongevoeligheid lijden. Dit komt omdat ze een gen mutatie hebben (SCN9A-gen). Mensen met deze aandoening kunnen wel het verschil tussen scherp, warm en koud ervaren, maar voelen bijvoorbeeld de hand op een hete kachel niet!

Recente studies tonen aan dat patiënten met empathische artsen eerder geneigd zijn hun behandeling strikt te volgen, minder symptomen ervaren, sneller herstellen van hun toestand en een betere gezondheid genieten. Artsen die empathie oefenen, ervaren bovendien minder stress en cynisme en burn-out in vergelijking met hun afstandelijke collega’s.

Artsen moeten trainen om empathie voor hun patiënten te ontwikkelen die complementair is aan hun medische studies. Uiteindelijk verlangen patiënten niet alleen naar een medische oplossing, maar ook naar een persoon die sympathiseert met wat ze doormaken, hun emotionele en fysieke pijn.

Conclusie:

De eigenaardigheid van de pijn komt tot uiting in de complexiteit ervan, met name vanwege het dubbele fenomeen, wat betekent: pijn is biologisch een beschermend instrument, maar kan ook zijn adaptieve functie verliezen en wordt dan een pathologische aandoening die de kwaliteit van leven aanzienlijk beïnvloedt.

Tegenwoordig wordt erkend dat er een significant verschil is tussen pijn als symptoom en chronische pijn. In 2019 heeft de Wereldgezondheidsorganisatie voor het eerst een specifieke diagnosecode voor chronische pijn vastgesteld, inclusief subcodes voor verschillende gegeneraliseerde chronische pijnaandoeningen. Deze belangrijke stap bevestigt dat pijn over de hele wereld wordt erkend als een ziekte.

Het conventionele denken dat pijn slechts een fysieke stimulans is, is duidelijk verouderd. Misschien wisten de oude Grieken toen al iets dat we nog niet wisten. Wanneer chronische pijn zowel een emotie als een gevoel is, is het onwaarschijnlijk dat het met succes kan worden behandeld zonder medeleven. Artsen die als empathisch worden beschouwd, zijn effectiever in het verlichten van de pijn van hun patiënten.

Pijn feiten:

• Acute pijn
• Een acute pijn is een pijn die enkele dagen of weken duurt, maar maximaal drie maanden. Gedurende deze periode kan het lichaam de meeste weefselschade herstellen, bijvoorbeeld een gescheurd ligament of een gebroken bot. Acute pijn treedt altijd op wanneer extern of inwendig weefsel is beschadigd.

• Chronische pijn
• Chronische pijn verwijst naar pijn die langer dan drie maanden aanhoudt, of die gedurende maanden en jaren terugkeert, of pijn die langer dan een maand aanhoudt na een genezen letsel of ziekte welke de oorzaak was van de pijn. Chronische pijn heeft meestal zijn waarschuwingsfunctie verloren.

• Hersenen en pijn
• In onze hersenen zijn er verschillende gebieden waarin pijn op verschillende manieren wordt waargenomen. Het ene gebied is verantwoordelijk voor pijnintensiteit en -gevoel en een ander gebied voor pijnlocatie en pijnbewustzijn.