Gastblog van Kelly Mostard (medisch biologe)

50% van de Nederlanders is te dik. En dat terwijl er nooit eerder zoveel aandacht was voor de noodzaak van gezond eten en genoeg bewegen. Elke sportschool heeft wel een speciaal programma om af te vallen en de dieetboeken en adviezen vliegen je om de oren. De afval-succesverhalen waar de dieetboeken en afvalprogramma’s hun bestaansrecht aan verlenen zijn vaak gebaseerd op korte termijn successen. Het regime wordt een x-aantal maanden opgevolgd en de persoon in kwestie verliest tig kilo en is lyrisch over het resultaat. Maar bekijk deze zelfde persoon eens over 2 jaar. Zit hij of zij nog steeds zo strak in zijn vel en is hij of zij nog steeds zo enthousiast? Grote kans van niet. Kijk maar eens in je omgeving… Hoeveel mensen ken je die veel zijn afgevallen en dit met succes langdurig (meerdere jaren) hebben weten vast te houden? Vergelijk dat eens met hoeveel mensen je kent die graag (duurzaam) zouden willen afvallen maar het maar niet wil lukken… Van die laatste groep ken je er vast een stuk meer!

Waarom is elke afvalpoging gedoemd te mislukken?

Waar ligt nou precies de oorzaak van dit chronische overgewichtprobleem? Waarom krijgen we de kilo’s er niet af? Of als het ons dan wel lukt ze kwijt te raken waarom kunnen we de kilo’s er niet afhouden na al die moeite, zweet, pijn en tranen die het ons gekost heeft? Hebben we te weinig discipline? Eten we weer te veel? Bewegen we te weinig? Misschien… maar de gedachte dat we te veel eten, te weinig bewegen of lui zijn is veel te simplistisch en achterhaald.

De meest belangrijke vraag die we ons zouden moeten stellen is: Waarom blijven we constant hetzelfde herhalen terwijl het keer op keer blijkt dat het niet werkt? Iets met een ezel en een steen. Waarom kijken we niet eens wat verder dan ons bord groot is?

De oorzaak van de hormonale catastrofe van de 21ste eeuw, die obesitas heet, bevindt zich misschien wel op een veel basaler vlak dan voeding en beweging. Wat was er voor dat er voeding of überhaupt mensen waren? Er zijn nog niet zo heel lang mensen op moeder aarde. Miljoenen jaren geleden waren er eerst dinosauriërs en voordat die er waren, waren er planten. Voordat er planten waren, was er een atmosfeer en waren er eerst de voorwaarden voor leven op aarde. Dit alles werd in de oorsprong mogelijk gemaakt door de aanwezigheid van de zon in ons heelal en de afstand van de zon tot de aarde. De zon was er al toen er nog dino’s rondhuppelden en lang daarvoor. De zon was er toen de allereerste planten en dieren (onze voeding!) en wijzelf evolueerden en de zon is er nu nog steeds! Ieder jaar, ieder seizoen, iedere dag.

De zon regeert!

De zon bepaalt alles op aarde. Hoe lang de dag duurt, hoe warm het is en wat er buiten groeit en bloeit. Elke cel in ons lichaam is afgesteld op het ritme van de zon. De zon bepaalt dus in feite alles in ons lichaam. Van moleculaire processen tot onze hormonale toestand! De zon is de regisseur van het leven, de kapitein op ons biochemisch schip, genaamd het menselijk lichaam. De zon geeft ons lichaam signalen over hoe laat het is, maar ook over welk seizoen het is, hoe warm het is, en welk seizoen eraan komt, en daarmee welk voedsel er te vinden zal zijn en hoe we ons zullen gedragen: Is het tijd om een warm onderkomen te zoeken/bouwen voor de winter, moeten we veel moeite doen om aan eten te komen, of is er voedsel in overvloed en hebben we tijd om ons voort te planten?

De uitgestorven winter

Gedurende onze hele evolutie was er deze kapitein op wie elke cel in ons lichaam vertrouwde. Totdat de mens, met zijn neocortex (hersengedeelte dat ons onderscheidt van dieren en juist mens maakt), de omgeving ging aanpassen aan zijn wensen. Winterse kou en korte dagen waren niet onze favoriet. De warme zomer met lange lichte dagen, en dus veel tijd om te werken, pasten goed in ons economische wereldbeeld. Door de technologische ontwikkeling, die we danken aan diezelfde neocortex, waren we in staat korte metten te maken met de winter. We ontwikkelden de centrale verwarming, warm stromend water en zelfs elektrische dekentjes in bed. Nooit meer ijskristallen op de binnenkant van het raam in de ochtend. Altijd een comfortabele temperatuur van +/- 20 graden Celsius en een lekker warme douche in de ochtend liet ons vergeten dat het buiten winter was. Binnenshuis was het voortaan niet alleen het gehele jaar door ‘s zomers warm, maar dankzij Thomas Edisons gloeilamp ook ‘s zomers licht. Ook al ging de zon buiten om 5 uur onder, binnen kon men onbeperkt beschikken over wat ons primitieve brein interpreteert als zonlicht.

Chronische zomerse vetzucht

Gedurende onze hele evolutie is de zomer de periode waarin er volop eten te vinden is in de natuur. Heerlijke koolhydraatrijke groenten en fruit vol zonne-energie kenmerken de zomer. In de zomer is het tijd om een vetreserve aan te leggen om de voedselarmere, koude winter te kunnen overleven. Er is volop toegang tot energierijk voedsel om een lekker vetlaagje aan te leggen om tot aan de volgende lente vooruit te kunnen. Vroeger kregen onze cellen precies de juiste signalen van de zon om te weten wat ze moesten doen. Warm, lang licht en energierijk voedsel betekende ZOMER. Zomer was het seizoen van veel energierijk voedsel eten en dat was gezond. Het duurde altijd maar even en was een belangrijke periode om de winter weer te overleven en om ons voort te planten.

Het is altijd zomer in de ogen van de cel

Met onze intelligente ontwikkelingen hebben we de oeroude signalen die de zon ons dagelijks geeft weten te overrulen. En ondanks dat dat erg comfortabel is, ons tijd en energie heeft gegeven om nog intelligenter en economisch succesvoller te worden, is het een regelrechte fysiologische ramp! “20 graden Celsius, lang licht en energierijk voedsel in overvloed? Dat moet wel zomer zijn!” Dat is wat wij met onze moderne omgeving communiceren naar onze cellen. Ons lichaam is een intelligente machine en zal de kansen die de zomer biedt volop benutten om ons voor te bereiden op de winter die er komen gaat. Er wordt zoveel mogelijk energie opgeslagen op de buik, benen en billen om maar niet getroffen te worden door de hongerdood; een groot gevaar van de winter. En dat is waar het mis gaat… De winter waar onze cellen zich op aan het voorbereiden is zal nooit meer komen! De afgelopen 20, 30, 40 jaar kwam hij niet en de komende 20, 30, 40 jaar komt hij ook niet… maar dat beseft ons lichaam niet.

En totdat het nou echt weer eens winter wordt blijven zij zich voorbereiden op de winter. Hoe lang wil jij dat ze dit nog blijven doen?

Zelfs nu in de lente kun je al de nodige aanpassingen doen om je lichaam de juiste bioritme signalen te geven. Het is buiten namelijk nog steeds behoorlijk fris, de zon gaat onder rond een uur of 7 en warm stromend water is buiten ook moeilijk te vinden. Gebruik de zomer waar hij voor bedoeld is: geniet, eet, vrij en blijf langer wakker. Maar nu nog niet!